1- شناخت‏ حجت‏ خدا و امام عصر (عج) :

اولین و مهمترین وظیفه‏اى که هر شیعه منتظر بر عهده دارد کسب معرفت نسبت ‏به وجود مقدس امام و حجت زمان خویش است. این موضوع تا بدان درجه از اهمیت قرار دارد که در روایات بسیارى که به طریق شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامى اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع)، نقل شده آمده است که:

«هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد ،به‏ مرگ‏ جاهلى ‏مرده است.‏» (2)

جمعى از اصحاب سیر و سلوک و رهروان طریق عرفان، با طرح موضوع خلیقة ‏الله و انسان کامل و ... تنها به جنبه فرا طبیعى آن وجود مقدس توجه کرده و از سایر جنبه ‏ها غلفت ورزیده ‏اند.

و در روایت دیگرى که مرحوم کلینى به سند صحیح از فضیل بن یسار نقل مى ‏کند آمده است که:

«شنیدم حضرت اباجعفر (امام محمد باقر) ،علیه‏السلام، مى‏ فرمود:

هر کس در حالى که امامى نداشته باشد بمیرد مردنش مردن جاهلیت است و هر آنکه در حال شناختن امامش بمیرد پیش ‏افتادن و یا تاخیر این امر (دولت ال محمد) او را زیان نرساند و هر کس بمیرد در حالیکه امامش را شناخته همچون کسى است که در خیمه قائم (ع) با آن حضرت باشد.» (3)

مؤلف کتاب ارزشمند «مکیال المکارم فى فوائد الدعا للقائم‏» مراد و مقصود از «معرفت امام‏» را، که در روایت هاى یادشده بر آنها تاکید شده بود، چنین توضیح مى ‏دهند:

«بدون تردید مقصود از شناختى که امامان ما، که درودها و سلام هاى خداوند برایشان باد، تحصیل آن را نسبت ‏به امام زمانمان امر فرموده ‏اند، این است که ما آن حضرت را آنچنان که هست ‏بشناسیم.

به گونه ‏اى که این شناخت ‏سبب درامان ماندن ما از شبهه ‏هاى ملحدان و مایه نجاتمان از اعمال گمراه کننده مدعیان دروغین باشد، و این چنین شناختى جز به دو امر حاصل نمى‏ گردد:

اول ، شناختن شخص امام(ع) ، به نام و نسب ، و دوم ، شناخت صفات و ویژگیهاى او و به دست آوردن این دو شناخت از اهم واجبات است.» (5)

البته امر دومى که در کلام یادشده بدان اشاره شده ، در عصر ما از اهمیت ‏بیشترى برخوردار بوده و در واقع این نوع شناخت است که مى ‏تواند در زندگى فردى و اجتماعى منتظران منشا اثر و تحول باشد.

زیرا گر کسى به حقیقت ‏به صفات و ویژگیهاى امام عصر (عج) و نقش و جایگاه آن حضرت در عالم هستى و فقر و نیاز خود نسبت به او واقف شود ، هرگز از یاد و نام آن حضرت غافل نمى ‏شود.

نکته مهمى که در اینجا باید در نظر داشت این است که شناخت و معرفت ‏حقیقى نسبت ‏به حجت‏ خدا جز با عنایت‏ حضرت حق حاصل نمى ‏شود و همچنان که ، در دعایى که پیش از این بدان اشاره کردیم (در مقاله قبل) ، ملاحظه شد باید از درگاه الهى توفیق شناخت‏ حجتش را درخواست کرد، تا بدین وسیله از گمراهى و سرگردانى نجات یافت.

این موضوع را از روایتى که مرحوم کلینى به سند خود از محمد بن حکیم نقل کرده نیز مى ‏توان استفاده کرد، در این روایت آمده است:

«از امام جعفر صادق (ع)، پرسیدم: معرفت ‏ساخته کیست؟

فرمود: از ساخته ‏هاى خداوند است و براى بندگان نقشى در حصول معرفت نیست.» (6)

2- تهذیب نفس و کسب فضائل اخلاقى :

وظیفه مهم دیگرى که هر شیعه منتظر بر عهده دارد تهذیب نفس و آراستن خود به اخلاق نیکو است، چنانکه در روایتى که نعمانى به سند خود از امام صادق (ع)، نقل مى ‏کند آمده است:

«هر کس دوست مى ‏دارد از یاران حضرت قائم (ع) ، باشد باید که منتظر باشد و در این حال به پرهیزکارى و اخلاق نیکو رفتار نماید، در حالیکه منتظر باشد، پس چنانچه بمیرد و پس از مردنش قائم (ع) ،بپاخیزد، پاداش او همچون پاداش کسى خواهد بود که آن حضرت را درک کرده است، پس کوشش کنید و در انتظار بمانید ، گوارا باد شما را اى گروه مشمول رحمت ‏خداوند.» (7)موضوع تهذیب نفس و دورى گزیدن از گناهان و اعمال ناشایست، به عنوان یکى از وظایف منتظران در عصر غیبت، از چنان اهمیتى برخوردار است که در توقیع شریفى که از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر به مرحوم شیخ مفید ، رحمة‏الله علیه، صادر گردیده، اعمال ناشایست و گناهانى که از شیعیان آن حضرت سر مى‏ زند، یکى از اسباب و یا تنها سبب طولانى شدن غیبت و دورى شیعیان از لقاى آن بدر منیر شمرده شده است:

«... پس تنها چیزى که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده مى ‏دارد، همانا چیزهاى ناخوشایندى است که از ایشان به ما مى ‏رسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمى ‏رود.» (8)

3- پیوند با مقام ولایت :

حفظ و تقویت پیوند قلبى با امام عصر (عج) و تجدید دایمى عهد و پیمان با آن حضرت یکى دیگر از وظایف مهمى است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت‏ بر عهده دارد. بدین معنا که یک منتظر واقعى حضرت حجت(ع)، على رغم غیبت ظاهرى آن حجت الهى هرگز نباید احساس کند که در جامعه رها و بى ‏مسؤولیت رها شده و هیچ تکلیفى نسبت ‏به امام و مقتداى خود ندارد.

این موضوع در روایات بسیارى مورد تاکید قرار گرفته است که در این مجال به برخى از آنها اشاره مى ‏کنیم:

در روایتى که از امام محمد باقر(ع) نقل شده آن حضرت در تفسیر این کلام خداى تعالى:

«بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنانتان پایدارى کنید، و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید.» (9)همچنین امام صادق ،(ع)، در روایت دیگرى که در تفسیر آیه مزبور وارد شده مى‏ فرمایند:

«بر واجبات صبر کنید و یکدیگر را بر مصائب به صبر وادارید و خود را بر پیوند با امامان [و یارى آنها] ملتزم سازید.» (10)

روایات دیگرى نیز به همین مضمون از امام جعفر صادق و امام ‏موسى‏ کاظم (ع) وارد شده است که به جهت رعایت اختصار از ذکر آنها خوددارى مى ‏کنیم. (11)

این که مى ‏بینیم در روایت هاى متعددى امامان ما شیعیان خود را به تجدید عهد و بیعت ‏با امام زمان خود سفارش کرده و از آنها خواسته‏ اند که در آغاز هر روز و حتى بعد از هر نماز واجب، دعاى عهد بخوانند، همه نشان از اهمیت پیوند دائمى شیعیان با مقام عظماى ولایت و حجت ‏خدا دارد.

یکى از مشهورترین دعاهاى عهد، دعایى است که مرحوم سید بن طاووس آن را در کتاب ارزشمند «مصباح ‏الزائر» به نقل از امام صادق،(ع) روایت کرده و در ابتداى آن آمده است که:

«هر کس چهل روز این دعا را بخواند از یاوران حضرت قائم،(ع) خواهد بود، و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداى تعالى او را زنده خواهد کرد، تا در رکاب آن جناب جهاد نماید. و به شماره هر کلمه از آن هزار حسنه برایش نوشته مى ‏شود، و هزار کار بد از او محو مى ‏گردد.»

به دلیل اهمیت و اعتبار مضمون این دعاى شریف در اینجا بخشى از آن را نقل مى ‏کنیم:

بعد از ذکر خدا و درود و صلوات بر امام غائب چنین آمده است:

«اللهم انى اجدد له فى صبیحة یومى هذا و ماعشت من ایام حیاتى عهدا و عقدا و بیعة له فى عنقى لا احول عنها و لاازول ابدا، اللهم اجعلنى من انصاره و اعوانه و الذابین عنه و المسارعین الیه فى قضاء حوائجه و الممتثلین لاوامره و نواهیه و المحامین عنه و السابقین الى ارادته و المستشهدین بین یدیه‏». (12)

«بار خدایا! من در بامداد این روز و تمام دوران زندگانیم، عهد و عقد و بیعتى را که از آن حضرت بر گردن دارم با او تجدید مى ‏کنم که هرگز از آن عهد و بیعت‏ بر نگردم و بر آن پایدار بمانم.

بار خدایا مرا از انصار و یاران آن حضرت و مدافعان از حریم مقدس او، و شتابندگان در پى انجام مقاصدش و امتثال کنندگان دستورات و اوامر و نواهیش ، و حمایت کنندگان از وجود شریفش، و سبقت جویان به سوى خواسته ‏اش و شهید شدگان در رکاب و در حضور حضرتش قرار ده‏.»

دقت در عبارتهاى بالا مى ‏تواند تصویرى روشن از مفهوم عهد و پیمان با امام و حجت زمان به ماارائه دهد، عهد و پیمانى ناگسستنى براى یارى و نصرت امام زمان خود و اطاعت مخلصانه و تا پاى جان از اوامر و نواهى او.

آیا اگر هر شیعه منتظر در آغاز هر روز، با حضور و توجه، چنین عهد و پیمانى را با امام و مقتداى خود تجدید نماید، هرگز تن به رکود، ذلت و خوارى و ظلم و بى ‏عدالتى خواهد داد؟

آیا هرگز حاضر خواهد شد که به رضاى مولا و سرور خود بى‏ اعتنایى کند و تن به گناه و معصیت دهد؟ مسلما خیر و بدون هیچ تردیدى اگر در جامعه ‏اى چنین فرهنگى حاکم شود و همه تنها در پى رضاى امام زمان خود باشند ، آن جامعه هرگز دچار بحران فرهنگى ، از خودبیگانگى، یاس و نومیدى و انحطاط نخواهد شد.این نکته نیز مسلم است که اگر همه شیعیان با همدلى و همراهى دست‏ بیعت و یارى به سوى مولا و سرور خود دراز کنند و بر نصرت او متفق شوند دیرى نخواهد پایید که فرج مولایشان را درک خواهند کرد و براى همیشه از ظلمها و ذلتها رهایى ‏خواهند یافت. چنانکه در توقیع شریفى که بیش ازاین نیز به بخشى از آن اشاره شد آمده است:

«اگر شیعیان ماکه خداوند آنان را در اطاعتش یارى دهد، در وفاى پیمانى که از ایشان گرفته شده یکدل و مصمم باشند، نعمت لقاى ما از آنان به تاخیر نمى‏ افتد و سعادت دیدار ما براى آنها با معرفت کامل و راستین نسبت ‏به ما تعجیل مى‏ گردد.» (13)

3- کسب آمادگى براى ظهور حجت‏ حق :

یکى دیگر از وظایفى ، که به تصریح روایات ، در دوران غیبت ‏بر عهده شیعیان و منتظران فرج قائم آل محمد (ص) مى ‏باشد کسب آمادگی هاى نظامى و مهیا کردن تسلیحات مناسب هر عصر براى یارى و نصرت امام غائب مى ‏باشد، چنانکه در روایتى که نعمانى به سند خود از امام صادق(ع) ، نقل کرده آمده است:

«هر یک از شما باید که براى خروج حضرت قائم (ع) [سلاحى] مهیا کند. هر یک هر چند که یک تیر باشد که خداى تعالى هر گاه بداند که کسى چنین نیتى دارد امیدوارم عمرش را طولانى کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد].» (14)

در روایت دیگرى مرحوم کلینى به سند خود از امام موسى کاظم (ع) نقل مى‏ کند که:

«... هر کس اسبى را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان را خشمگین سازد و او به ما منسوب باشد خداوند روزیش را فراخ گرداند و شرح صدر به او عطا کند و به آروزیش برساند و یار بر حوائجش باشد.»

همچنین مرحوم کلینى در «روضة کافى‏» به سند خود از ابوعبدالله جعفى روایتى را نقل مى ‏کند که توجه به مفاد آن بسیار مفید است:

«حضرت ابوجعفر محمدبن على، امام باقر: به من فرمودند: منتهاى زمان مرابطه نزد شما چند روز است؟ عرضه داشتم: چهل روز ، فرمودند: ولى مرابطه ما مرابطه ‏اى است که همیشه هست ...» (15)

«مرابطه‏» چنانکه فقها در کتاب جهاد گفته‏اند ، این است که شخص مؤمن براى جلوگیرى از هجوم و نفوذ مشرکان و کافران در مرزهاى کشور اسلامى و یا هر موضعى که از آن احتمال بروز حمله ‏اى علیه مسلمانان مى ‏رود، به حال آماده باش و در کمین به سر برد. این عمل در زمان غیبت امام معصوم(ع) ، مستحب بوده و فضیلت هاى بسیارى براى آن بر شمرده شده است ، چنانکه در روایتى که به طریق اهل سنت از رسول گرامى اسلام،(ص) نقل شده آمده است:

یک شب نه روز مرابطه (مرزدارى) در راه خدا از اینکه شخص یک ماه روزها روزه باشد و شبها به عبادت قیام نماید ثوابش بیشتر است. (16)

پس هر گاه در این راه بمیرد عملى که انجام مى ‏داده بر او جریان خواهد یافت ، و روزیش بر او جارى خواهد شد و از فرشته ‏اى که در قبر مرده‏ ها را امتحان مى ‏کند ایمن خواهد ماند.»

اما در مورد اینکه حداقل و حداکثر زمان مرابطه چه اندازه است ‏باید گفت که: حداقل زمان مرابطه سه روز و حداکثر آن چهل روز است ، زیرا اگر از این مقدار بیشتر شود دیگر برآن صدق مرابطه نکرده و جهاد شمرده مى ‏شود و شخصى هم از ثواب جهادکنندگان برخوردار مى‏ شود.

علامه مجلسى در شرح این فرمایش امام(ع)، مى ‏فرماید:

«بر شیعیان واجب است که خود را بر اطاعت امام بر حق و انتظار فرج او ملتزم سازند و براى یارى نمودنش مهیا باشند.» (17)

شیخ محمد حسن نجفى نیز در کتاب «جواهرالکلام‏» در شرح روایت مزبور مى ‏فرماید:

«مرابطه در این روایت ‏به معناى اراده انتظار فرج در تمام ساعات شبانه‏ روز است، همچنان که در بعضى از روایات نیز به این معنا اشاره شده است، نه مرابطه مصطلح در فقه‏.» (18)

البته شاید بتوان گفت که کلام مرحوم صاحب جواهر نیز در نهایت‏به همان کلام مرحوم علامه مجلسى بر مى‏ گردد که فرمودند:

مرابطه در روایت مزبور به معناى آمادگى و مهیا بودن براى یارى امام منتظر مى‏ باشد. که البته نحوه این آمادگى و مهیا بودن بسته به شرایط زمان و مکان دارد و اگر در بعضى از روایات سخن از آماده کردن اسب و شمشیر براى ظهور ولى امر (عج) به میان آمده، و براى آن فضیلت‏ بسیار برشمرده شده است، به این معنا نیست که اینها موضوعیت دارند، بلکه با قدرى تامل روشن مى ‏شود که ذکر این موارد تنها به عنوان تمثیل و بیان لزوم آمادگى رزمى براى یارى آخرین حجت‏ حق مى ‏باشد.